Yardımcı Fren Sistemi Arızaları
Araçlardaki yardımcı fren sistemlerini şu başlıklar altında toplayabiliriz: tekerleklerin kilitlenmesini önleyen fren sistemleri, patinajı engelleyen fren sistemleri, elektronik denge sistemleri, elektronik fren kuvveti dağılımı sistemleri ve retarder sistemleri. Öncelikle bu sistemleri yakından tanıyalım ve bu sistemlerdeki olası arızaların üzerinden geçelim.
ABS nedir?
ABS olarak kısaltılan ve İngilizce’de açılımı Anti-Lock Brake System olan sistem, özellikle ıslak veya kaygan zeminler olmak üzere her türlü yüzeyde frenleme yapıldığında tekerleklerin kilitlenmesini engeller. Böylece direksiyon hakimiyeti sürücüde kalmaya devam eder; kuvvetli bir fren esnasında sürücü, aracın yönünü kolayca değiştirebilir. Kısaca ABS sistemi her türlü ani frenlemede aracın stabilizasyonunu sağlar ve şoför direksiyon hakimiyetini kaybetmeden optimum şekilde frenleyebilir.
ABS Arızaları
ABS arızaları ABS ikaz lambası vesilesiyle anlaşılır. ABS’nin arızalı olması frenlerin normal çalışmasına engel teşkil etmez. Bu sistemde meydana gelen arızalar diagnostik cihaz sayesinde tespit edilir.
Arıza tipine uygun arıza kodlarına göre arıza tespiti yapılır. Bunun dışında aşağıda detaylandırıldığı üzere, geleneksel yöntemlerle de tespit yapılabilir.
ABS uyarı ışığı yanıyorsa: Elektronik modülün voltajı, rezervuar uyarı ve basınç uyarı anahtarlarının işleyip işlemediği, sensör direnci, ana valfin işlerliği, giriş ve çıkış valflerinin direnci ve elektronik modülü kontrol edilir.
Motoru çalıştırdıktan sonra ABS uyarı ışığı yanıyorsa: Sensör kablo ve izolasyonlarının kontrolü yapılır. Sistemdeki tüm sensör kabloları ve bunların izolasyonları tek tek kontrol edilir.
Araç harekete geçtikten sonra ABS uyarı ışığı yanıyorsa: Sistemdeki parçaların teker teker kontrolü ile sensör kablo ve izolasyonlarının kontrolü sonrasında da arıza hala giderilememişse sensör direnç kontrolü, lastik sensör çalışması ve sensör çarkı kontrolü gerçekleştirilir.
ABS ve fren uyarı lambaları yanıyor ya da pompa uzun çalışıyorsa: Önce sistemin elemanlarını teker teker test etmeli ardından problem giderilene kadar dıştan sızıntı, pompa motor, basınç yükseltme zamanı, basınç küresinin çalışması, basınç uyarı müşiri, hidrolik merkez ünitesinde iç sızıntı olup olmadığı kontrol edilir.
ABS ikaz lambası aralıklarla yanıyorsa: Öncelikle sistemin tüm elemanları teker teker test edilir ardından tesisat uç fişlerinde hatalı bağlantı, hidrolik rezervuar kapak müşiri ve basınç uyarı müşiri ve sensör direnci kontrol edilir.
Yalnız fren uyarı ışığı yanıyorsa: Öncelikle sistemin tüm elemanları teker teker test edilir; ardından park fren lambası, fren hidrolik seviye uyarı lambası kontrol edilir. Dış sızıntı olup olmadığı gözlemlenir. Son olarak da rezervuar ve basınç uyarı ışıkları test edilir.
Bunların dışında geleneksel kontrol süreci kapsamında aşağıdaki işlemler gerçekleştirilir?
Park fren lambasının çalışıp çalışmadığının kontrolü: Kontak kapatılır, fren pedalı en az 20 kez pompalanır, ardından kontak tekrar açılır ve motor duruncaya kadar beklenir. El freni serbest bırakıldığında ışık yanıyorsa el fren kolu müşir ayarları kontrol edilir.
Hidrolik seviye uyarı lambasının kontrolü: Kontak kapatılır, pedal en az 20 kez pompalanır. Kontak tekrar açılır motorun çalışması kesilir kesilmezhidrolik seviyesine bakılarak sıvının maximum – minimum seviyeleri arasında olup olmadığı kontrol edilir.
Dıştan sızıntı kontrolü: Fren hidrolik boruları, merkez pompası alçak ve yüksek basınçlı hidrolik boruları, rezervuar civarındaki keçeler ve birleşimler, fren pedalı itme çubuğunun merkez pompaya girişindeki halı sızıntı kontrolüne tabi tutulur.
ABS ikaz lambası sönükken fren pedalı fazla dibe gidiyorsa: Sistemdeki tüm parçalar kontrol edilir, ardından sistemde dış sızıntı olup olmadığı kontrol edilir. Sistemden hava alınır. Merkez pompa iç hidrolik sızıntıları kontrolleri de yapılarak gerekli tamirat ve değişiklikler gerçekleştirilir.
ABS sistemi çalışırken fren pedal gezintisi artıyorsa: İlk olarak sistemde tüm parçaların ayrı ayrı testi yapılır, akabinde dıştan sızıntı olup olmadığı kontrol edilir ve fren sistemindeki hava alınır. Ana valfın elektriği kontrol edilir.
ABS zayıf çalışıyorsa: Tüm elemanlar kontrol edildikten sonra diyot çalışma kontrolü yapılır. Sızıntı kontrolünden sonra sistemin havası alınır. Giriş ve çıkış valflerinin direnç kontrolleri gerçekleştirilir. Son olarak giriş ve çıkış valflerinin hidrolik işlevsellik kontrolleri yapılır.
Patinaj kontrol sistemi nedir?
ASR (Anti Spin Regulation), TRC (Traction Control System), TC (Traction Control), TCS (Traction Control System) gibi isimleri bulunan patinaj kontrol sistemi temelde ABS sistemine benzer. Her iki sistem de yol ile lastik arasındaki doğrusal kuvveti, sürtünmenin izin verdiği seviyede tutarak lastiğin yol üzerinde kaymasını önler.
Frenleme esnasında bu kuvvet ileri yönde oluşurken, patinaj esnasındaki kuvvet geri yönlüdür. ABS frenleme sırasında devreye girerken ASR kalkış ve ivmelenme esnasında devreye girer.
En çok kullanılan adıyla ASR yani patinaj kontrol sistemi motor torkuyla birlikte tahrik tekerleklerinin frenlerini de kontrol ederek araç tekerleklerinin patinaj yapmasını önler. Böylece, harekete geçme ve hızlanma sırasında döndürülen tekerleklerin patinajı engellenir, özellikle tek taraflı kayganlıkta (patinaj anında) harekete geçme yardımı sağlanır
Patinaj kontrol sistemi arızaları
Öncelikle ABS sistemi arızalıysa ASR sistemi de devre dışı kalır, gösterge panosunda ikaz lambaları yanar. ASR genellikle motor C-CAN iletişim hataları ve C-CAN veri yolu hatası sebebiyle devre dışı kalır. İkaz lambası aşağıdaki prensipler doğrultusunda çalışır:
ASR açıkken gösterge tablosundaki ikaz lambası söner. ASR çalışıyorken kontrol panelindeki uyarı lambası kesik kesik yanar. ASR kapalıyken kontrol panelindeki ikaz lambası yanar. ASR arızalıyken, ikaz lambası yanarken aynı zamanda ekranda bir arıza mesajı görüntülenir.
Kontak anahtarı ON konumuna getirildiğinde ECU (Elektronik Kontrol Ünitesi) yardımcı gaz kelebeğini kapatır ve açar. Yardımcı gaz kelebek kumandasının ve konum sensörlerinin elektrik devrelerinin kontrolü yapılır. ABS ve ASR ECU’su devamlı olarak sistemin elektrik devresini denetler. Sistemde bir arıza algılandığında ASR uyarı ışığını yakarak sürücüyü uyarır.
Patinaj kontrol sistemi arızaları diagnostik cihazı aracılığıyla tespit edilir. Diagnostik cihazla sistemin arıza tespiti ABS fren sisteminin arıza tespiti aşamaları ile aynıdır. Araç kataloğuna uygun olarak kontrol işlem ve prosedürleri uygulanarak arıza tespit edilir.
Elektronik denge sistemi nedir?
ESP (Electronic Stability Program), VSC (Vehicle Stability Control), VDC (Vehicle Dynamic Control), ESC (Electronic Stability Control) gibi kısaltmaları bulunan elektronik denge sistemi aracın savrulmasını engeller; eğer araç sürücünün istediği yönden ayrılırsa, ESP derhal devreye girerek tekerleklerin yeniden istenilen yöne gelmesini sağlar.
ABS sistemi frene basıldığında, ASR gaza basıldığında devreye girerken, ESP her an aktif olan ve sürekli sürücü hareketleriyle aracın tepkisini ölçen bir sistemdir. Fonksiyonel olarak hem ABS hem de ASR’nin işlevlerini içerir. Bir başka deyişle ABS ve ASR aracın boylamasına güvenliğini sağlarken ESP aracın yanal güvenliğini sağlar.
Sık kullanılan adıyla, ESP’nin temel görevi gerekli durumlarda devreye girerek aracın kayması halinde istenmeyen bir pozisyona düşmesini önlemektir. Söz gelimi ani girilen bir virajda ya da ani yapılan direksiyon hareketlerinde elektronik denge sistemi devreye girerek aracın kontrolden çıkmasını engeller. ESP sistemi bu görevi gaz kelebeği vasıtasıyla, aracın frenlerinin dört tekerlekte bağımsız olarak uygulanması sayesinde sağlar.
EDS hem direksiyonun hareketlerini hem de gaz pedalının konumunu inceleyen sensörler ile birlikte görev yapar. Onlardan aldığı bilgileri değerlendirip elektronik kontrol ünitesine gönderir. ECU ise gerekli müdahaleyi yaparak tehlike anında güvenli bir sürüş sağlar.
ESP arızaları
ESP sisteminde arıza olduğunda ve sistem devreye giremediğinde ESP uyarı ışığı yanar. Olası arızalar aşağıda detaylandırıldığı gibidir:
Sistem sensörleri arızalanabilir (tekerlek hız sensörleri, savrulma sensörü, yavaşlama sensörü vb). Sensör elektrik bağlantılarında kopukluk ve korozyon olabilir. Sistemin hidrolik ünitesinde ve hidrolik bağlantılarında arıza oluşabilir.
ESP sistemi arızasını tespit etmek için ESP sistemini devreye sokacak manevralar yapılarak araç test edilir. ESP ikaz ışığı yanıyorsa diagnostik cihazı ile arıza tespit edilir. Süreç esnasında beyin tanımlamasının çıkışı, bellekteki arıza bilgilerinin çıkışı, bütün aktüatörlerin kumandası, dinamik büyüklüklerin çıkışı kontrol edilir. Ayrıca hidrolik bloğun havası da yönetilir. Arızalı olan sistem elemanları değiştirilir. Olası arızalar bellekten silinir.
Elektronik fren kuvveti dağılım sistemi nedir?
EBD (Electronic Brake Force Distribution) olarak bilinen elektronik fren kuvveti dağılım sistemi, ABS fren sistemi ile ortak çalışarak ek güvenlik sağlar. EBD sisteminin temel amacı ön ve arka tekerlekler arasındaki frenleme kuvvetini dengeli şekilde dağıtmaktır.
Modern araçların ön kısımları arka taraflarına kıyasla daha ağırdır. Çünkü motor ve şanzıman sistemleri ön tarafta yer alır. Fren yapıldığında fren gücü eşit olarak ön ve arka tekerleklere dağıtılırsa, daha az yük taşıyan arka tekerleklere uygulanan fren kuvveti gereğinden fazla olacağından arka tekerlekler kilitlenir. EBD sistemi olan araçlarda fren dağlımı optimum olarak değiştiğinden kızaklanma engellenmiş olur.
EBD özellikle virajlarda ve ani yapılan frenleme ile birlikte yapılan manevralarda aracın kontrolden çıkmasını engeller. ABS ve EBD sistemlerinin elemanları ortaktır. Her iki sistemin beraber çalışması daha iyi bir frenleme ve direksiyon hakimiyeti sağladığından sürüş esnasında güvenlik artar.
EBD arızaları
EBD sisteminin arızaları, belirtileri hatta kontrolleri ABS sistemi ile aynıdır. Elektronik fren kuvveti dağılım sistemi arızalandığında ikaz lambası ABS uyarı lambası ile birlikte yanar. Buna mukabil ABS devre dışı kalsa bile EBD çalışmaya devam eder. Olası arızalarda yol testi yapılır, EBD sistemi parçaları ve bağlantıları fiziken kontrol edilir. Araç diagnostik cihaza bağlanarak arıza tespiti yapılır.
Arıza durumunda problemli parçalar değiştirilir. Diagnostik cihazı ile araç hafızasından EBD arızaları silinir. Son bir test yapılarak sistemin doğru çalışıp çalışmadığı teyit edilir.
Retarder sistemi nedir?
Yavaşlatıcı olarak Türkçe’ye çevirebileceğimiz retarder, otobüs ve kamyonları güvenli ve etkin bir şekilde yavaşlatan ilave frendir. Retarder, yüksek verimli hidrolik veya elektrikli sistem ile çalışır, sürtünmesiz ve aşınmasız bir frendir.
Özellikle ağır yük taşıyan araçlarda balatalı fren sistemleri bir yere kadar etki eder. Özellikle bazı durumlarda balatalar çok ısınır ve ilave bir sisteme ihtiyaç duyulur. Örneğin yokuş aşağı giderken retarder gibi sürekli soğuk ve devreye girebilen bir servis fren sistemi yük taşıyan araçların daha güvenli yavaşlamalarına yardımcı olur.
Retarderler, kardan milinden yani şaftta hareket aldığından dolayı, vites kutusundan bağımsız çalışır. Sistem, uzun süreli yokuş aşağı inişlerde aniden durmayı ve park etmeyi mümkün kılar. Retarderli aracın balatalarının kullanımı azaldığı için lastikler ısınmaz. Bu sayede balataların, kampanaların ve lastikler uzun ömürlü olur.
Retarder her araç hızında devreye alınabilir. Yavaşlama o andaki vitesten bağımsızdır. Retarder ile frenleme esnasında araç hızlanmaksızın vites değiştirilebilir.
Retarder arızaları
Kullanıma bağlı olarak değişmekle beraber zaman içerisinde su, çamur ve yanlış kullanma sonucu elektromanyetik retarderlerin bobinleri bozulabilir. Bu durumda sistemin tamir edilmesi gerekir. Tamirat esnasında tüm bobinler değiştirilir. Bobinlerin uçları çıkış konektörüne bağlandıktan sonra kısa devre testine tabi tutulur. Ardından elektromanyetik alan testi uygulanarak retarderin düzgün çalıştığı teyit edilir.
Bazı durumlarda, retarderin su, çamur gibi dış etkenlere karşı dayanıklılığı artsın diye bobinlerin üzerine bir tabaka da polyester uygulanır. Tamirat esnasında öncelikle retarder sistemi ve parçaları fiziken kontrol edilir. Ardından sistem bağlantıları sökülerek retarder çıkartılır. Arızalı parçalar tespit edilir. Onarım ve değişiklikler yapıldıktan sonra gerekli testler ve kontroller gerçekleştirilir.
Yardımcı fren sistemleri kapsamında vakum pompası nedir?
Fren sisteminde, fren pedalına uygulanan kuvvete takviye kuvvet olarak fren servoları kullanılır. Sisteme hidrovak adı da verilir. Benzinli motorlu araçlarda fren servoları, emme manifolduna bir vakum borusu ile bağlıdır ve buradan beslenir. Ancak dizel motorlu araçlarda emme manifoldu vakumu yeterince güçlü değildir. Üstelik günümüzdeki hemen hemen tüm dizel araçlar turbo sistemlerle desteklenir. Bundan dolayı dizel motorlu araçların emme manifoldlarında düşük basınç yerine turbo sistemin sağladığı yüksek basınç vardır.
Basınç yardımlı fren servoları, hava kompresörlü dizel araçlarda kullanılır. Ancak vakum yardımlı hidrolik fren sistemli ve kompresörsüz dizel motorlu araçlarda fren servolarını beslemek için ek bir sisteme ihtiyaç duyulur. Dolayısıyla bu araçlarda hareketini motordan alan mekanik yardımcı vakum pompaları veya motordan bağımsız elektrikli yardımcı vakum pompaları kullanılır.
Vakum pompası arızaları
Arıza durumunda bütün vakum pompalarında fren servosundaki gerçek basınç ölçülür ve katalog değerleri ile karşılaştırılır. Ölçülen değerler yetersizse ve vakum pompasında bir arıza varsa, pompa bir bütün olarak değiştirilir.
Elektronik kumandalı vakum pompalarındaki arıza teşhisi ise diagnostik cihazlarla yapılır. Cihazda sırasıyla arıza araştırma, hareketli sensör testi, arıza silme, işlemden çıkış, blok halinde bilgi okuma ve kontrol işlemleri yapılır.
Olası şikayetlerde önce yol testi ve fiziki kontrol gerçekleştirilir. Ardından bir vakum ölçer aleti ile emiş gücü ölçülür. Arıza olduğu anlaşılırsa, vakum pompası sökülür ve yenisi takılır.
Patinajı engelleyen fren sistemleri, elektronik denge sistemleri, elektronik fren kuvveti dağılımı sistemleri, retarder sistemleri ve vakum pompası ana başlıkları altında toplanan yardımcı fren sistemlerinin; tekerleklerin kilitlenmesini önleyen fren sistemleri olduğu unutulmamalıdır. Ve daha güvenli bir sürüş için önemi göz ardı edilmemelidir. Olası arızalarda zaman geçirmeden servise gidilerek problemin giderilmesi sizin ve sevdiklerinizin daha güvenli seyahat etmesine yardımcı olur!
Sizler de; Oto çekici, Yol Yardım, Arıza hizmetleri ihtiyaçlarınızda TurAssist kalite ve güvencesini tercih edebilir, güvenilir hizmetlerimizle tanışabilirsiniz.
Türkiye sınırları içerisinde nerede olursanız olun, yol yardım hizmetleri veya yalnızca bilgi almak için, 7 gün 24 saat bizi 0850 202 47 80 numaralı telefondan bizleri arayabilirsiniz!
